Ghi chép vụn vặt hay miếng vá vội

Tôi rời Nhật Bản vào một sáng tháng 5 năm 2011. Tiễn tôi có Hùng kép. Tôi để lại sau lưng hơn 8 năm tuổi trẻ, một sự nghiệp dang dở nếu mục đích của tôi là trở thành một nhà nghiên cứu thực thụ, những người bạn mà chỉ có cơ duyên tôi mới có thể gặp gỡ họ, thành phố Kyoto yêu thương, đất nước Nhật thanh bình nhất thế giới.

Nhưng tất cả đã là ngày hôm qua.

Ngày 11-3 năm nay là một ngày đặc biệt.

Buổi sáng, tôi đi giao lưu với các Kohai sẽ sang Osaka theo diện Monbusho năm nay. Chín năm trước tôi cũng giống như các em ý bây giờ.

Buổi chiều, tôi nhận được bức thư của thầy giáo hướng dẫn, hỏi mày có dự định nhập học lại vào tháng tư này không.

Buổi tối, xem ti vi thấy động đất ở Nhật.

Tại sao những việc đó lại sảy ra cùng một ngày?

Có phải vì tôi đã dấu nó, nước Nhật, quá chặt nên vào một ngày đẹp trời, những xô lệch của các lớp kí ức đã đẩy những câu chuyện trên trồi lên? Và động đất chỉ là một giấc mơ tích tụ lại từ những lần động đất nhỏ lẻ trước đây?

Mấy hôm nay tôi theo dõi tin tức thường xuyên, qua vnexpress, tivi và hòm mail của các Hội sinh viên. Tôi nhớ Phi Anh và Quân, hai cậu em đang học tại Sendai. Hai em cho đến thời điểm này vẫn không sao, thật là tốt.

Nhưng còn đó, dư chấn, hiểm họa phóng xạ, khủng hoảng về điện và lương thực. Than ôi, nước Nhật thanh bình với những người thật đáng kính trọng, tại sao lại có thể chịu nhiều đau khổ như vậy? Tất cả những điều họ làm trong hơn 60 năm nay, chưa trả hết nợ sao?

Chiều nay, tôi đã trả lời thư thầy. Tôi quyết định extend thêm một năm nữa. Khoảng một tiếng sau, tôi nhận được thư trả lời, "Hello dinh-kun, i totally understand your position...Keep your self in best health condition".

Thế tôi đang làm gì lúc này?

Tôi đang làm những công việc mà tôi không được đào tạo để làm. Cái tôi có thể dùng được nhiều nhất là kỹ năng làm việc với văn bản và niềm vui sướng chơi đùa với những con số.

Xung quanh tôi, họ nói về sự cống hiến cho xã hội, tính công bằng, đạo đức. Nhưng thực sự, họ nói về tiền và lợi nhuận.

Tôi đang làm một công việc mà sự giao thoa với nước Nhật vẫn là rất ít.

Tôi đang làm việc trong một môi trường khá Việt Nam, mọi người đều có gắng làm vừa lòng nhau bằng cách lươn lẹo và giả dối. Tôi thì chơi theo phong cách của mình, có phần cao ngạo nhưng luôn thẳng thắn và đặt hiệu quả lên hàng đầu. Tin tốt cuối ngày là một vài người đã phải bước xuống và chúng tôi đang dẫn dắt cuộc chơi.

Thật may mắn, tôi đang làm những công việc mà tôi luôn muốn làm nếu tôi có thể thoát khỏi phòng nghiên cứu.

Và tôi không đơn độc. Tôi có một người bạn tốt, chúng tôi đã cùng nhau đi được một quãng đường và có được những miếng ghép đầu tiên cho một sự nghiệp.

Nước Nhật ôi, tôi sẽ đi tiếp con đường tôi đang đi. Hẹn gặp lại và thiết tha mong người sẽ vẫn thanh bình và xinh đẹp như xưa.

Hà Nội, 14/3/2011

Nhân chuyện mô hình

Vô tình tôi có tham gia vào cuộc thảo luận về “Tổ quốc” và “Đồng bào”. Đó là các câu hỏi như “Tổ quốc” là gì? “Đồng bào” là những ai? Tổ quốc có tồn tại khách quan không? Ý thức về tổ quốc và thái độ với nó ảnh hưởng thế nào đến cách sống và cách nghĩ của chúng ta?

Đã có hai nghiên cứu của hai “đồng bào” Việt Nam đăng trên tạp chí Enjoycuocsong [1], đọc xong tôi đã thấy hết sức làm thú vị.

Theo ý kiến cá nhân, Tinh thần dân tộc cũng là một thứ tôn giáo, mọi người có quyền theo hay không. Xét thế nên tôi nghĩ việc tranh luận tiếp theo hướng “Có nên theo chủ nghĩa dân tộc?” là một câu hỏi na ná giống như “Có nên tin vào Chúa?". Hơn nữa, khi tranh cãi về tôn giáo thì khó mà bảo đảm được rằng sẽ không xâm phạm đến đức tin của người khác trong khi bảo vệ đức tin của mình.

Ở đây, tôi tập trung vào việc bình luận hai mô hình của tác giả Huybau mới được công bố gần đây. Tác giả đưa ra hai cái mô hình, một cái gọi là “Mô hình vuông”, một cái gọi là “Mô hình tròn”, đều có mục đích mô tả mối quan hệ giữa cái Tôi và các đơn vị xã hội khác như Gia Đình, Làng xóm, Đất nước, Nhân loại.

Trong Mô hình vuông, Tôi là khái niệm riêng nhất, nó đuợc bao bọc bởi khái niệm Gia đình. Cả Tôi và Gia đình được bao bọc bởi khái niệm Làng xã. Rồi cả ba khái niệm này lại nằm trong Đất nước. Khái niệm bao trùm lớn nhất là Nhân loại.

Đây là một mô hình chặt chẽ về mặt triết học, ở đó các khái niệm ngày càng khái quát hơn, đi từ cái Tôi riêng rẽ đến cái Nhân loại rộng lớn, với phần Ngoài diên tức tập hợp cá thể ngày càng phình to. Ngoại diên của các khái niệm là xác định trong bất cứ thời điểm nào. Vì thế các khái niệm này tồn tại khách quan với ý thích của chúng ta.

Mô hình thứ hai là Mô hình tròn, theo cách hiểu của tôi, Tôi riêng lẻ giữ vị trí trung tâm, các khái niệm đã nói ở trên như Gia đình, Làng xóm, … được chuyển hóa thành các giá trị quan, gắn lên trên cái Tôi. Có thể xem như trong mô hình nay, chỉ tồn tải các vật thể là cái Tôi, các khái niệm xã hội khác là các thuộc tính định nghĩa cái Tôi.

Về bản chất hai mô hình này khác nhau rất nhiều. Sự khác biệt lớn nhất có thể nói như sau. Mô hình vuông mô phỏng sự quy thuộc của cá nhân vào các tổ chức xã hội mà nó tồn tại, một quan niệm phổ biến từ trước đến nay. Mô hình tròn mô phỏng sự vận động và tương tác giữa những cái tôi trong một không gian mà sự ma sát về văn hóa, chính trị, tôn giáo là không đáng kể.

Đã và tôi nghĩ là sẽ có tiếp tục những nhận xét rằng mô hình này ưu việt hơn mô hình kia vì nó có những ưu điểm này mà tránh được những hệ lụy kia. Tôi cho rằng những nhận xét như vậy nếu không có những bằng chứng hỗ trợ thì khó tránh khỏi trở thành duy ý trí và phiến diện. Ví dụ như, tôi đã thử tìm các nghiên cứu có số liệu kèm theo để kiểm chứng giả thuyết rằng: “Nước kém phát triển thì thường là các nước có nhiều người theo chủ nghĩa dân tộc”. Trong phần dữ liệu điều tra của Thomas Blank và đồng nghiệp [2] ( viện nghiên cứu Max Plank, Đức), có hai câu hỏi: “Bạn có cảm thấy gần gũi với đất nước mình?” và “Bạn có tự hào về đất nước mình?”. Trong 32 quốc gia điều tra, người dân Mỹ tính trung bình được thấy là có câu hỏi trả lời tích cực nhất. Như vậy có thể nói, người dân Mỹ ý thức về dân tộc rất cao. Nước Mỹ có phát triển không? Chắc là có.

Công trình của Huybau [1] gợi cảm hứng cho tôi tìm hiểu thêm về chủ nghĩa dân tộc, toàn cầu hóa, và chủ nghĩa cá nhân. Áp vào Việt Nam cụ thể sẽ thế nào? Bài viết này coi như chương 1 (Motivation and Previous Works) của nghiên cứu này.

References:
[1] Huybau, Chuyện Mô Hình, Enjoycuocsong Website
[2] Thomas Blank, et al. "PATRIOTISM" –A CONTRADICTION, A POSSIBILITY OR AN EMPIRICAL REALITY, ECPR Workshop 26: National Identity in Europe

Bản nhạc lúc đêm khuya

Bản này ghi âm hai tuần truớc nhưng không thể nào upload lên đuợc. Cái eSnip cứ quả quyết là nội dung vi phạm bản quyền. Chả hiểu cơ chế thế nào? Audio signal pattern matching hay keywords matching? Nhưng mà hôm nay upload lại đuợc. Chả hiểu cơ chế thế nào! Có khi thuật toán của nó cũng dựa vào yếu tố ngẫu nhiên. Hoặc giả từ hôm đó đến giờ, nó đã nới lỏng điều kiện mẫu tương tự. Khả năng cuối cùng là sai lầm của con người. Có nghĩa là mình thao tác chưa đúng ( cái giả thuyết này khả năng cũng có mới chết, chủ quan thì nghĩ là rất thấp vì mình đã thử nhiều lần).

Đây là bản nhạc có tên là Nocturno, dịch ra có nghĩa là bản nhạc chơi lúc ban đêm. Giai điệu giản dị nhưng cũng ẩn chứa nhiều tâm tư. Hợp âm Đô trưởng cho một bản Dạ khúc là điều mình thấy thú vị ngay lúc phát hiện bản nhạc này. Vì rằng các bản Dạ khúc thì gam thứ là nhiều, để thể hiện cái trầm lặng và suy tư. Nhưng rồi thì cũng không thắc mắc nữa, Đô trưởng là một gam trung tính. Nhẹ đi một chút, chậm lại một chút thì u, nhanh mạnh hơn chút, kết hợp với những gam trưởng khác thì sáng.

Nghe thử trên YouTube thì mình thích nhất bản ghi của mình. Các bản ghi khác không thể hiện được hai phần tương phản sáng tối này lắm. Tự sướng một chút để ghi thêm một hai bản nữa.*P

Get this widget | Track details | eSnips Social DNA

Thoát Á luận (Fukuzawa Yukichi)

(Chủ trương thoát khỏi Châu Á)
Hải Âu, Kuriki Seiichi dịch
Đường giao thông trên thế giới là phương tiện để làn gió của văn minh phương Tây thổi vào phương Đông. Khắp mọi nơi, không có cỏ cây nào có thể ngăn được làn gió văn minh này. Thử nghĩ mà xem, những người phương Tây từ thời cổ kim đến nay đều có cùng dòng dõi giống nhau và họ không khác nhau nhiều lắm.

Nếu ngày xưa họ chậm chạp thì ngày nay họ di chuyển hoạt bát và nhanh chóng hơn chính là vì họ lợi dụng được thế mạnh của phương tiện giao thông đó mà thôi.

Đối với chúng ta, những người sống ở phương Đông, trừ khi chúng ta có quyết tâm vững chắc muốn chống lại xu thế văn minh phương Tây thì chúng ta mới có thể chống đỡ được, còn nếu không tốt nhất là chúng ta hãy cùng chia sẻ chung số mệnh với nền văn minh ấy.

Nếu chúng ta quan sát kĩ lưỡng tình hình thế giới hiện nay, chúng ta sẽ nhận thấy được rằng chúng ta không thể nào chống lại được sự tấn công dữ dội của nền văn minh ấy. Vậy tại sao chúng ta không cùng nhau bơi nổi trên biển văn minh ấy, cùng nhau tạo ra một làn sóng văn minh ấy, cùng nhau nỗ lực xây dựng và hưởng lạc những thành quả của nền văn minh ấy?

Làn gió văn minh như là sự lan truyền của dịch bệnh sởi. Hiện giờ dịch bệnh sởi khởi phát từ vùng miền tây ở Nagasaki đang lan truyền về phía đông tới vùng Tokyo nhờ tiết trời ấm áp của mùa xuân. Thời điểm này chúng ta sợ sự lan truyền của dịch bệnh này thì phải tìm phương thuốc, nhưng liệu có phương thuốc nào có thể ngăn chặn sự lây lan này không?

Tôi có thể chứng minh rằng chúng ta không có một phương thuốc nào ngăn chặn được dịch bệnh cả. Cho dù chúng ta có ngăn chặn được dịch bệnh có thể lây lan này thì hậu quả là con người chúng ta sẽ chỉ có hư hỏng mà thôi.

Trong nền văn minh ấy có cả lợi lẫn hại song song, nhưng lợi luôn nhiều hơn hại, sức mạnh của những điều lợi đó không gì có thể ngăn cản được. Đó chính là điểm mà tôi muốn nói rằng chúng ta không nên tìm cách ngăn cản lại sự lan truyền của nền văn minh ấy.

Là những người trí thức, chúng ta hãy góp sức giúp cho sự lan truyền của làn sóng văn minh đó tới toàn dân trong nước để họ thấy được và làm quen với nền văn minh ấy càng sớm càng tốt. Làm được như vậy chính là sự nghiệp của những người trí thức.

Nền văn minh phương Tây đang xâm nhập vào Nhật Bản và có thể tính bắt đầu từ chính sách mở cửa của nước nhà vào thời Gia Vĩnh (Kaei, 1848-1854). Người dân trong nước bắt đầu biết đến những giá trị hữu ích của nền văn minh ấy, và đang dần dần tích cực hướng tới tiếp nhận nền văn minh ấy.

Nhưng con đường tiến bộ tiếp cận nền văn minh đang bị cản trở bởi chính phủ già nua lỗi thời. Cho nên đó là vấn đề không thể giải quyết được.

Nếu chúng ta duy trì chính phủ hiện nay thì nền văn minh chắc chắn không thể xâm nhập vào được. Đó là vì nền văn minh hiện đại không thể song song tồn tại được cùng với những truyền thống Nhật Bản.

Nếu chúng ta tìm cách thoát ra khỏi những truyền thống cũ kĩ đó thì đồng nghĩa với việc phải hủy bỏ chính phủ đương thời đi. Thế thì đương nhiên nếu chúng ta ngăn cản lại nền văn minh đang xâm nhập vào Nhật Bản thì chúng ta không thể giữ gìn được nền độc lập của chúng ta. Dù thế nào đi chăng nữa thì sự náo động mãnh liệt của nền văn minh thế giới không cho phép vùng Đảo Đông Á cứ tiếp tục ngủ trong sự cô độc nữa.

Trong thời điểm hiện nay, những sĩ phu Nhật Bản chúng ta hãy dựa trên cơ sở đại nghĩa “coi trọng quốc gia và coi nhẹ chính phủ”, thêm nữa chúng ta có cơ may được dựa trên thánh chỉ tôn nghiêm của Thiên Hoàng, nhất định chúng ta phải từ bỏ chính phủ cũ, thành lập chính phủ mới, không phân biệt quan lại triều đình và thần dân, toàn dân trong nước tiếp thu nền văn minh hiện đại phương Tây.

Nếu chúng ta làm được như vậy, chúng ta không những có thể thoát ra khỏi sự trì trệ lạc hậu cũ kĩ của nước Nhật Bản mà còn có thể đặt lại được một trật tự mới trên toàn Châu Á. Chủ trương của tôi chỉ gói gọn trong hai chữ “Thoát Á”.

Nước Nhật Bản chúng ta nằm tại miền cực đông Châu Á, giá như chúng ta có tinh thần dân tộc thoát ra khỏi những thói quen cổ hủ của Châu Á mà tiếp cận tới nền văn minh phương Tây thì chúng ta đã có thể hoà nhập với nền văn minh phương Tây rồi.

Tuy nhiên, thật không may cho Nhật Bản chúng ta, bên cạnh nước chúng ta có hai nước láng giềng, một nước gọi là Chi Na (Trung Quốc), một nước gọi là Triều Tiên. Cả hai dân tộc của hai nước này giống như dân tộc Nhật Bản chúng ta đều được nuôi dưỡng theo phong tục tập quán, tinh thần và nền giáo dục chính trị kiểu Châu Á cổ lai hi. Tuy nhiên, có lẽ do nhân chủng khác nhau, hoặc do quá trình di truyền khác nhau, hoặc do nền giáo dục khác nhau nên có sự khác biệt đáng kể giữa ba dân tộc. Dân tộc Trung Quốc và Triều Tiên giống nhau nhiều hơn và không có nhiều điểm giống với dân tộc Nhật Bản. Cả hai dân tộc này đều không biết đường lối phát triển quốc gia tự lập.

Ngày nay trong thời đại phương tiện giao thông tiện lợi, cả hai dân tộc không thể không nhìn thấy được sự hiện hữu của nền văn minh phương Tây. Nhưng họ lại cho rằng những điều mắt thấy tai nghe về nền văn minh phương Tây như vậy cũng không làm họ động tâm động não.

Suốt hàng nghìn năm họ không hề thay đổi và vẫn quyến luyến với những phong tục tập quán cũ kĩ bảo thủ. Giữa thời buổi văn minh mới mẻ và đầy khí thế ngày nay mà khi bàn luận về giáo dục thì họ thường lên tiếng giữ gìn nền giáo dục Nho học (Hán học), bàn về giáo lý của trường học thì họ chỉ trích dẫn những lời giáo huấn “Nhân, Nghĩa, Lễ, Trí”, và chỉ phô trương coi trọng hình thức bên ngoài giả tạo, thực chất họ coi thường chân lí và nguyên tắc, còn đạo đức thì hung hăng tàn bạo và vô liêm xỉ không lời nào tả xiết, đã vậy họ lại còn kiêu căng tự phụ.

Theo đánh giá của tôi, trong tình hình lan truyền mạnh mẽ của nền văn minh phương Tây sang phương Đông như hiện nay, hai nước ấy không thể giữ gìn được nền độc lập. Nếu trong hai nước ấy, xuất hiện những nhân tài kiệt xuất mở đầu bằng công cuộc khai quốc, tiến hành cuộc đại cải cách chính phủ của họ theo quy mô như phong trào Duy Tân (Minh Trị Duy Tân) của chúng ta, rồi cải cách chính trị, đặc biệt là tiến hành các hoạt động đổi mới nhân tâm và cách suy nghĩ thì may ra họ mới giữ vững được nền độc lập, còn nếu không làm được như vậy thì chắc chắn chỉ trong vòng vài năm tới hai nước sẽ mất, đất đai của các hai nước ấy sẽ bị phân chia thành thuộc địa của các nước văn minh khác trên thế giới.

Vậy lý do tại sao? Đơn giản thôi, vì tại thời điểm mà sự lan truyền của nền văn minh và phong trào khai sáng (bunmei kaika) giống như sự lan truyền bệnh sởi, hai nước Trung Quốc và Triều Tiên đã chống lại quy luật lan truyền tự nhiên ấy của nền văn minh. Họ quyết liệt tìm cách chống lại sự lan truyền nền văn minh ấy ví như họ tự đóng chặt cửa sống trong phòng khép kín không có không khí lưu thông thì sẽ bị chết ngạt.

Tục ngữ có câu “môi hở răng lạnh”, nghĩa là các nước láng giềng không thể tách rời được nhau và giúp đỡ lẫn nhau, nhưng hai nước Trung Quốc và Triều Tiên trong thời điểm hiện nay không đóng vai trò giúp đỡ một chút nào cho nước Nhật chúng ta cả.

Dưới nhãn quan của người phương Tây văn minh, họ nhìn vào những gì có ở hai nước Trung Quốc và Triều Tiên thì sẽ đánh giá nước Nhật chúng ta cũng giống hai nước ấy, có nghĩa là họ đánh giá ba nước Trung Hàn Nhật giống nhau vì ba nước cùng chung biên giới.

Lấy ví dụ, chính phủ Trung Quốc và Triều Tiên chuyên chế cổ phong và không có hệ thống pháp luật nên người phương Tây cũng nghĩ rằng Nhật Bản chúng ta cũng là một nước chuyên chế và không có luật pháp. Các sĩ phu hai nước Trung Quốc và Triều Tiên mê tín hủ lậu không biết đến khoa học là gì thì học giả phương Tây nghĩ Nhật Bản chúng ta cũng chỉ là một nước âm dương ngũ hành.

Nếu người Trung Quốc hèn hạ không biết xấu hổ thì nghĩa hiệp của người Nhật cũng bị hiểu nhầm. Nếu ở Triều Tiên có hình phạt thảm khốc thì người Nhật cũng bị người phương Tây coi là không có lòng nhân ái. Chúng ta có thể nêu ra biết bao nhiêu ví dụ cũng không hết được. Lấy những ví dụ này, tôi ví trường hợp nước Nhật Bản bên cạnh các nước Trung Quốc và Triều Tiên không khác gì trường hợp trong một làng có một người sống bên cạnh toàn những người ngu đần, vô trật tự, hung bạo và nhẫn tâm thì dù người đó có là người đúng đắn lương thiện đến đâu đi chăng nữa cũng bị nhiều người khác cho rằng là “cá mè một lứa”, cũng chẳng khác gì những người hàng xóm. Khi những vụ việc rắc rối này sinh sôi nảy nở có thể gây
ảnh hưởng trở ngại lớn tới con đường ngoại giao của chúng ta. Thực tế này là một đại bất hạnh cho nước Nhật Bản!

Vì vậy, nhằm thực hiện sách lược của chúng ta thì chúng ta không còn thời gian chờ đợi sự khai sáng (enlightenment, bunmei kaika) của các nước láng giềng Châu Á để cùng nhau phát triển được mà tốt hơn hết chúng ta hãy tách ra khỏi hàng ngũ các nước Châu Á, đuổi kịp và đứng vào hàng ngũ các nước văn minh phương Tây.

Chúng ta không có tình cảm đối xử đặc biệt gì với hai nước láng giềng Trung Quốc và Triều Tiên cả, chúng ta hãy đối xử với hai nước như thái độ của người phương Tây đối xử. Tục ngữ có câu “gần mực thì đen, gần đèn thì rạng”, nghĩa là nếu chúng ta chơi với những người bạn xấu, thì chúng ta cũng trở thành người xấu. Đơn giản là chúng ta đoạn tuyệt kết giao với những người bạn xấu ở Châu Á!

Bản dịch sửa xong ngày 04/10/2005

Tài liệu tham khảo:
1. Bản tiếng Nhật: http://www.chukai. ne.jp/~masago/ datuaron. html
2. Bản tiếng Nhật của Đại học Keio:http://www.jca. apc.org/kyoukasy o_saiban/ datua2.html
3. Bản dịch tiếng Anh: David Lu, ed., Japan: A Documentary History (Amonk, New York: M.E. Sharpe, 1997), pp.351-353.http: //www2.chass. ncsu.edu/ ambaras/hi233/ Readings/ Fukuzawa1885. htm

Lời cảm tạ: Các dịch giả xin cám ơn thày Võ Việt Nhật (Nagoya) cùng các thành viên Câu Lạc Bộ Tiếng Nhật (Japanese Club:http://ann.phys. wani.osaka- u.ac.jp/~ an/jclub/), Nhóm Dịch Trẻ (http://www.vn2k. org/vn-book) và các thành viên mạng email VKS đã có những trao đổi góp ý và bình luận cho việc dịch và sửa bản dịch của bài văn tiếng Nhật cổ này.

Khai trương nhà mới

Được các đại huynh chỉ điểm, nay dọn nhà sang đây. Mong được vui vầy cùng anh em sớm tối. 

Nay tôi rẽ bước sang ngang

Sắc là khí địch, danh là tâm lơi

Đánh răng bằng bản đàn chơi

Tay tuy đã chậm nhưng lòng con say

Cơm trưa ghế đá nghỉ tay

Hút thêm chút nắng cho đời thêm tươi

Chiều về đọc sách chơi chơi

Gọi là thực nghệ để rồi phòng thân

Châm đèn ngẫm chuyện thế nhân

Đong sao cho đủ một bầu tinh thông

Đêm khuya Bờ lốc ngồi trông

Sẻ thơ chia rượu vui cùng tri âm